Jedzenie w średniowieczu

      Słowem wstępu, jakiś czas temu zainteresowało mnie życie kulinarne przodków. Co jedli, jak, w jaki sposób zdobywano pożywienie. Oczywiście prześwietlałam i omówię poniżej tę zieloną stronę dawnej kuchni.
      Podobno im wyżej coś rosło, tym było bardziej pożądane: najwyżej ceniono płody drzew, potem krzewów, niżej naziemne, a najniżej wyrastające z ziemi. W jadłospisach brakowało dań z surowych jarzyn. Król Władysław Jagiełło, który jadał surowe gruszki, miał opinię władcy nieokrzesanego.
Na tereny Wielkopolski i Małopolski przenikały wpływy z Niemiec, a tam z Włoch i Francji. Województwo ruskie było zdominowane przez kuchnię czerwonoruską (później ukraińską) i prawosławną ludowość.
Herbatniki i krakersy słodkie i słone (XII-XIII w.), gofry i wafle (XII-XIII w.), pączki (XII w.), pierniki (X w.) - przywiezione przez armeńskich mnichów, elitarne ze względu na przyprawy, dary weselne mniej zamożnych.
     W średniowieczu większość ludzi mieszkała w jednoizbowych chatach, w których nie było kuchni. Posiłki najczęściej przyrządzano na znajdującym się centralnie palenisku, które służyło też jako ogrzewanie. Piece kuchenne były znane, ale nie było ich dużo. Zwykle we wsi znajdował się jeden, który całej społeczności służył do wypieku chleba oraz przygotowywania dań świątecznych. Pieczenie chleba miało natomiast inny, bardziej społeczny charakter, pracowała przy tym cała wieś.
Nad paleniskiem gliniany garnek nad ogniem. Przyrządzano w nim różnego rodzaju zupy, potrawy gulaszowate, potrawki, kasze. Wokół garnka rodzina z drewnianymi łyżkami lub jedzono maczając chleb. Twarde pokarmy krojono nożem lub rozdzielano palcami.
Post – obowiązywał chrześcijańską część społeczności Polski.



      Jadłospis średniowiecznego biedaka: placki, zacierki, kasza z pszenicy i jęczmienia, groch, kapusta. Co do kasz: jadano kasze z pszenicy, jęczmienia, a od ok. 1241 roku (najazd Tatarów) znano też kaszę gryczaną (czasami jest też zwaną krupą tatarską na cześć narodu który ją sprowadził). Chłopi jedli to, co dała ziemia, czasem las.
      Placki z owocami, kołacze, rogale, płaskie chleby razowe, żytnie, owsiane i jęczmienne, kasza jaglana (wszyscy) kasza manna na dworze. Prażony groch zastępował mąkę na chleb. Słodkie placki jęczmienne. Pączki i obwarzanki. Kapusta biała (świeża i bigos) i czerwona, ogórek, marchewka, burak, cebula, pietruszką, pasternak, koper, chrzan, groch, bób, soczewica, wyka. Jabłka, gruszki, śliwki, czereśnie, orzechy laskowe. Wraz z królową Jadwigą przybyły luksusowe: figi, rodzynki, migdały, cytryny. Kłącza dzikich roślin. Rzepa pod koniec średniowiecza.

kilka gatunków zbóż i kasz: żyto i owies (do połowy XIVw.), pszenica i jęczmień (15% wszystkich upraw), proso (przerabiano na jagłę), od XIVw. gryka (zwana tatarką)
mąka pszenna, orkiszowa (XIIw. Hildegarda z Bingen) i żytnia, chleby na zakwasie (XIII-XIV w. więcej wypieków),
ryż afrykański (późne średniowiecze, dla elit)
biały groch,
bób,
czasami soczewica,
ciecierzyca (na południu)
olej konopny,
grzyby suszone i kiszone,
drewniane beczułki pełne piwa,
ogórki świeże i kiszone,
marchew (od końca XIV w.),
ogórki,
por (od końca XIV w.),
biała kapusta, świeża i kiszona,
rzepa,
rzodkiew (od końca XIV w.),
brukiew,
buraki,
czosnek,
cebula,
pasternak (od końca XIV w.),
pietruszka (od końca XIV w.),
mak (od końca XIV w.),
owoce leśne,
jabłka,
gruszki,
wiśnie,
czereśnie,
śliwki,
czereśnie,
arbuzy i melony (XI w.)
brzoskwinie (! ale tylko w pd. Europie),
grzyby,
nasiona piniowe i jodłowe,
żołędzie (suszono, mielono na mąkę i pieczono chleb)
tarnina,
jarzębina,
jagody,
dzika róża,
głóg,
rośliny zielne (pokrzywy, ostrożeń warzywny, dziewięćsiły),
paproć (orlica) – w okresach głodu trujące kłącza moczy się, suszy i mieli na mąkę – chleb
pałka wodna – w okresach głodu trujące kłącza moczy się, suszy i mieli na mąkę – chleb
barszcz – daleki krewny pietruszki
komosa biała – wygotować trujące składniki, jedzono nasiona, mąka i kasza,
orzechy laskowe,
orzechy włoskie i migdały (późne średniowiecze)
suszone owoce (importowane: rodzynki, migdały, figi, daktyle)
sól,
cała gama przypraw korzennych (w Polsce jednymi z ulubionych przypraw były czosnek, cebula, gorczyca, mięta, koper, pietruszka i chrzan. Bardzo popularny był "niemiecki imbir", czyli nadający potrawie aromatu i goryczy, tatarak. Importowano przede wszystkim: pieprz, imbir, gałkę muszkatołową, goździki, anyż, szałwia, kmin i szafran)...

Bułki (zemle), chleby (żytnie i razowe), prażmo (prażone niedojrzałe ziarno żyta lub pszenicy), placki, kołacze, kisiele owsiane, pierogi, rogale, obwarzanki, pierniki,

Piwo (na ziarnach jęczmienia i pszenicy), kwasy piwne (fermentujące z resztek pieczywa lub brei), wino, chmiel (XIII w. powszechny)

Jedzono rękoma, zupy i kasze – łyżką i nożem kroili.


źródło1
źródło2:

M. Pisarzak "Konsumpcja pradziejowa w Polsce średniowiecznej", "Wisła" T. III, 1984
tegoż: "Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej", "Lud" T. 64, 1980
W. Kozłowski "Kury domowe w Polsce we wczesnym średniowieczu", "Teka Historyka" nr 24
R. i T. Kiersnowscy "Życie codzienne na Pomorzu wczesnośredniowiecznym"
M. Dembińska "Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej ze szczególnym uwzględnieniem XIV-go i XV-go wieku"
/praca doktorska w planach digitalizacji RCIN/
J. Grążawski "Życie codzienne nad Drwęcą we wczesnym średniowieczu"

Maguelonne Toussaint-Samat: Historia naturalna i moralna jedzenia. Warszawa 2002.

Krystyna Bockenheim: Przy polskim stole. Wrocław 2004

Marcelin Defourneaux: Życie codzienne w czasach Joanny d'Arc. Warszawa 1963

Antonina Jelicz: Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie. Warszawa 1966

Pasterau Michael, Życie codzienne we Francji i Angli w czasach rycerzy okrągłego stołu (XII-XIII wiek), Warszawa 1983

Edmond Faral, Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego, Warszawa 1969

Leo Mounlin, Życie codzienne zakonników w średniowieczu (X-XV wiek), Warszawa 1986

Georges Bordonove, Życie codzienne Zakonu Templariuszy, Zakrzewo 2005

Israel Abrahams, Życie codzienne Żydów w średniowieczu, Warszawa 1996

Rene Neli, Życie codzienne Katarów w Langwedocji (XIII wiek), Warszawa 1979

Janina Gilewska-Dubis, Życie codzienne mieszczan wrocławskich w dobie średniowiecza, Wrocław 2000

Maria Miśkiewiczowa, Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2010

Teresa Kiersnowska, Życie codzienne na pomorzu wczesnośredniowiecznym (wiek X-XII), Warszawa 1970

Ryszard Kiersnowki, Życie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, Warszawa 1977

Pierre Riche, Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, Warszawa 1979